Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч
(3.9.1731–1.12.1826) – беларускі палітычны і царкоўны дзеяч, вучоны-славіст,
пісьменнік, мецэнат. Нарадзіўся ў вёсцы Занкі Ваўкавыскага павета Навагрудскага
ваяводства Вялікага княства Літоўскага (цяпер у Свіслацкім раёне Гродзенскай
вобласці). Паходзіў ён са шляхецкай сям’і, дзе бацька быў пратэстанцкага, а маці
– каталіцкага веравызнання. Быў дзядзькам беларускага пісьменніка-драматурга
Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча.
Вучыўся ў кальвінісцкай школе ў
Кейданах (Літва), пасля чаго непрацяглы час служыў у прускім войску, у гусарскім
палку князя Леапольда Анхальт-Дэсау. У 1746 г. стаў студэнтам берлінскай
гімназіі, потым штудзіраваў філасофію ў Франкфуртскім універсітэце. Шэсць гадоў
жыцця ў Германіі значна пашырылі інтэлектуальны кругагляд вясковага шляхціца. Ён
авалодаў некалькімі замежнымі мовамі. У 1751 г., паводле адных звестак, вярнуўся
ў родавы маёнтак, паводле другіх, працягваў навучанне ва універсітэтах
Амстэрдама, Лондана.
У другой палове 1750-х г. сватаўся да
заможнай панны каталіцкага веравызання і нават прыняў яе веру, але шлюб так і не
адбыўся. Тады вырашыў зрабіць вайсковую кар’еру і даслужыўся да звання
харунжага, а потым і капітана Літоўскай гвардыі. Пасля выхаду ў адстаўку ў 1761
г. працаваў хатнім настаўнікам у князёў Радзівілаў. Адначасова рабіў першыя
літаратурна-навуковыя спробы.
Добрае выхаванне, валоданне замежнымі
мовамі, абаяльнасць Станіслава прыцягнулі ўвагу віленскага біскупа Ігнація
Масальскага, па рэкамендацыі якога ён паступіў у Галоўную школу піяраў у
Варшаве. Пасля яе заканчэння ў 1763 г. быў пасвечаны ў духоўны сан і працаваў
настаяцелем у Гомелі і Бабруйску, канонікам у Вільні. Разумовыя і маральныя
якасці забяспечылі яму хуткую духоўную кар’еру.
Падарожнічаў па Францыі. У 1772 г.
сустрэўся ў Вільні з расійскім паслом Сальдэрнам, які пасвяціў яго ў свае планы
стварэння каталіцкага біскупства на землях, набытых Расіяй пасля першага падзелу
Рэчы Паспалітай. У 1773 г. па настойлівых рэкамендацыях караля Станіслава
Аўгуста Панятоўскага, Ігнація Масальскага і Сальдэрна Богуш-Сестранцэвіч быў
прызначаны віленскім біскупам-суфраганам (гэта значыць, без епархіі).
Новы этап кар’еры і грамадскай
дзейнасці Станіслава пачаўся з яго візіта ў Пецярбург. Расійская імператрыца
Кацярына ІІ прыхільна паставілася да праблем беларускіх католікаў і прызначыла
Богуша-Сестранцэвіча біскупам беларускім з рэзідэнцыяй у Магілёве, у 1782 г. –
архібіскупам, кіраўніком Магілёўскай каталіцкай епархіі.Умяшанне венцаноснай
асобы ў духоўныя справы выклікала канфлікт з папствам, якое прызнала паўнамоцтвы
Богуша-Сестранцэвіча толькі праз 3 гады. Кацярына ІІ дамагалася для яго ад папы
рымскага нават правоў на знак кардынала. Абапіраючыся на яе падтрымку,
магілёўскі архібіскуп процідзейнічаў уплыву Ватыкана на славянскім усходзе і
імкнуўся да максімальнай незалежнасці ад папы.
Вясной 1783 г. Богуш-Сестранцэвіч
падарожнічаў у свіце Грыгорыя Пацёмкіна ў Крым. З уражанняў ад паездкі
нарадзілася вершаваная трагедыя “Гіцыя ў Таўрыдзе” і двухтомная навуковая праца
“Гісторыя Таўрыды”. У 1793 г. ён выдаў у Магілёве, у заснаванай ім друкарні,
сваю гісторыка-краязнаўчую працу “Аб Заходняй Расіі”, у якой разглядаў праблему
паходжання беларусаў, украінцаў і рускіх.
Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай
(1793 г.) біскуп Станіслаў распаўсюдзіў сваю юрысдыкцыю на новадалучаныя да
Расіі землі. І хоць ён спачуваў паўстанню пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі,
Кацярына ІІ аддавала яму ўсё большую перавагу перад езуітамі. Гэтак жа міласціва
паставіўся да Богуша-Сестранцэвіча ў пачатку царавання і Павел І: у 1798 г.
прызначыў мітрапалітам усіх рымска-каталіцкіх цэркваў Расійскай імперыі, узвёў у
званне камандора Вялікага Крыжа св. Іаана Іерусалімскага. Папа рымскі прызнаў за
мітрапалітам права на знак кардынальскай годнасці (права насіць пурпуровае
кардынальскае адзенне, акрамя шапкі), чаго дамагалася для Богуша-Сестранцэвіча
яшчэ Кацярына ІІ.
Мітрапаліт быў праціўнікам езуітаў.
Пад іх уплывам неўраўнаважаны Павел І у 1800 г. выслаў яго з Санкт-Пецярбурга.
Але праз год, ужо пры Аляксандры І, ён вярнуўся, быў прызначаны старшынёй
Духоўнай рымска-каталіцкай калегіі і папскім прымасам і з 1801 г. да канца сваіх
дзён жыў у Пецярбургу.
Высокія рангі і саны ў царкоўнай
іерархіі не перашкаджалі мітрапаліту быць прыхільнікам ідэй гуманізму і
асветніцтва, выступаць супраць разумовага прыгнёту і схаластыцы ў навуцы. Свой
аўтарытэт, высокія пасады і сродкі часта выкарыстоўваў на пашырэнне асветы.
Спрыяў адкрыццю школ на Беларусі, развіццю кнігавыдавецкай справы. Заснаваў
друкарню ў Магілёве. За час дзеяння (1774–1797 г.) у ёй было выдадзена больш за
50 назваў кніг.
Богуш-Сестранцэвіч быў шырока
адукаваным чалавекам, апекаваўся навукай і сам працаваў у галіне гісторыі,
філалогіі, медыцыны і інш. Займаўся даследаваннем многіх гуманітарных праблем.
Аўтар навуковых прац “Аб Заходняй Расіі” (Магілёў, 1793 г.), “Гісторыя Таўрыды”
(Брауншвейг, 1800; рускі пераклад СПб., 1806), чатырохтомнай “Гісторыі сарматаў
і славян” (СПб., 1812), “Даследаванне аб паходжанні рускага народа” (СПб.,
1818), “Літоўская граматыка” (мелася на ўвазе граматыка беларускай мовы; не
выдадзена) і інш. Мітрапаліт-творца пакінуў таксама дзённік.
Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч
выбіраўся членам Расійскай акадэміі навук, Маскоўскага універсітэта,
Пецярбургскай медыка-хірургічнай акадэміі, таварыства сяброў навук у Рызе,
Лонданскага сельскагаспадарчага таварыства, Кракаўскага навуковага таварыства. З
1813 г. – прэзідэнт Вольнага эканамічнага таварыства. Быў членам яшчэ многіх
навуковых і літаратурных таварыстваў. Працы мітрапаліта публікаваліся таксама ў
расійскай і польскай прэсе. Акрамя таго, ён пісаў вершы, драматычныя творы,
казанні і іншыя дыдактычныя працы. Пераклаў з еўрапейскіх моў і выдаў значную
колькасць твораў. Захапляўся вывучэннем помнікаў старажытнасці, збіраў
манускрыпты. Спадчыну С.Богуш-Сестранцэвіча часткова выдаў у 1872 г.
А.Вярыга-Дарэўскі.
Быў мецэнатам: заснаваў
стыпендыі для бедных юнакоў і дзяўчат, завяшчаў для гімназіі ўласны дом у
Пецярбургу, аказваў фінансавую падтрымку Таварыству дабрачыннасці ў Вільні,
членам якога з’яўляўся. За свой кошт пабудаваў у Пецярбургу касцёл св.
Станіслава, у якім і быў пахаваны ў 1826 г.
Аўтар: Святлана Марозава
| |
Уверх
Кніга водзываў
|
